✅Eskiden, bilgisayarın ilk zamanlarında, dijital aygıtlardan elde edilebilecek geçerli deliller; bilgisayarlar, sabit diskler, teyp kaset şeklindeki yedekleme üniteleri ve disketler olarak düşünülmekteydi. Uçucu veri olabilecek donanımların hafıza kapasiteleri oldukça düşük ve sınırlıydı, ayrıca buradan da potansiyel delil çıkartabilecek sistemler yoktu. Günümüz modern dijital aygıtlarında ise delil elde edilebilecek dijital aygıtların çeşitliliği ve sayısı çok geniş ve büyük bir artış göstermiş durumda[1]. Potansiyel Adli Bilişim Delilleri Nelerdir? sorusunun cevabı gelişen teknoloji ile çok daha önemli bir durumda.
Potansiyel Adli Bilişim Delili olabilecek bilişim aygıtlardan bazıları şunlardır:
- Sabit Disk(Harici veya Dahili)
- Disket
- CD/DVD
- Flash Bellek
- Hafıza kartı
- Dongle[2]
- Modem
- Router
- Cep telefonu
- Kaset
- Jaz/Zip Kartuşlar[3]
- Video Kamera
- Fotoğraf Makinesi
- MP3/MP4 oynatıcı
- Network aygıtları
- Bluetooth aygıtları
- Kızılötesi aygıtları
- WiFi aygıtları
- FM Transmitter[4]
- Televizyon
- Oyun konsolu[5]
- Uydu alıcısı
- Güç kaynağı ünitesi
- PCMCI kart[6]
- GPS aygıtı
- Yazıcı, tarayıcı, fotokopi ve faks makinesi
- Telesekreter
- Databank
- Saat
- E-kitap okuyucu
- Kalem
- Anahtarlık
- Süs eşyaları
- Dijital çerçeve
- Ses kayıt cihazı
Bu listenin amacı, olay yerinde karşılaşılabilecek olan bilişim aygıtlarının hangilerinin e-delil olabileceği hakkında daha kapsamlı düşünülmesini sağlamaktır[7]. Bu liste sadece örnek olabilecek ve sıklıkla karşılaşılabilinen e-delillerden oluşturulmuştur ancak tüm e-deliller bunlardan ibaret olmadığı gibi burada yazılı olup ta ileride kullanım dışı kalacak olanlar da olabilir. Disket kullanım dışı kalacak olanlara örnek gösterilebilir. Önceleri veri taşımada yazılıp silinebilir özellikte olması sebebiyle tekrar tekrar kullanılmaya olanak sağladığından ve çok da pahalı olmamasından dolayı sıkça kullanılan disketlerin yerini günümüzde depolama alanları daha fazla, taşıması daha kolay, veri depolama ömrü daha uzun ve yazma-okuma hızları daha yüksek olan flash bellekler ve harici diskler almış durumdadır.
Teknoloji geliştikçe e-delil olarak değerlendirilebilecek yeni aygıtlar ortaya çıkmaya devam edecektir.
KAYNAKÇA:
[1] Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.11
[2] Bilgisayarın bağlantı noktalarından birine takılarak(genellikle usb bağlantı noktasına takılır) kopya yazılım korumasını sağlayan donanım.
[3] Kullanımda “Zip kartuşlar” yerine “Zip disketler” de denilmektedir.
[4] FM frekansında radyo dalgaları yayan verici.
[5] Microsoft Xbox, Sony Play Station, Nintendo Wii gibi oyun konsollarının içerisinde 320GB’a kadar kapasiteli sabit diskler bulunabilmekte ayrıca bu sabit disklerin kapasiteleri daha yüksek kapasiteli sabit disklerle değiştirilebilmektedir.
[6] Keser Berber, L. (2004). Adli Bilişim (Computer Forensic). Ankara.s.46
[7] Jones, D. A., & Vazlli, D. C. (2008). Building a Digital Forensic Laboratory Establishing and Managing a Successful Facility. Waltham(United States): Syngress. s.12
